Françayz Nədir?
Françayzinq, müştəriləri və bazar payını artırmaq üçün istifadə oluna biləcək bir iş strategiyasıdır. Bir marketinq sistemi ətrafında strateji ittifaqı yaradaraq, Françayz sahibləri birlikdə, müştərilərin zehnində şirkətin məhsullarının və xidmətlərinin onlara necə kömək edə biləcəyi barədə bir imic yaratmaq üçün işləyirlər. Françayzinq, bir məhsulun və ya xidmətin imtiyaz hüququna sahib tərəfin, müəyyən bir müddət şərait və məhdudiyyətlərlə işin idarə olunması və təşkilatlanması haqqında məlumat və dəstək (*know-how) təmin edərək, imtiyaz hüququnu ticari işləri həyata keçirmək üçün ikinci tərəfə verdiyi imtiyazdan doğan, uzunmüddətli və davamlı bir iş əlaqələrinin bütünüdür. Françayzinq, bir-birindən asılı iki tərəf arasında yaradılan müqaviləvi bir əlaqədir. Françayzinq, sistemlərin yaradılma və ilk tətbiq yerinin ABŞ-da başladığı bir iş strateji formatıdır. Bu sistemlə işləyən təxmini 60 iş sahəsi mövcuddur. Bu sahələr arasında; avtomobil kirayəsi, avtomobil xidmətləri, iş yardım xidmətləri, iş görən avadanlıqlar, geyim və ayaqqabı, tikinti-dizayn, komputer, kosmetika, pərakəndə satış mağazaları, təhsil, yeməklər, sağlamlıq məhsulları, ev əşyaları, kimyəvi təmizləmə, fast-food, otelçilik kimi sahələr yer alır. Xüsusilə xidmət sektorunda diversifikasiya sürətlə artmaqdadır. Lüğət mənası "imtiyaz" olan françayz, İngilis dilində bir sözdür. Fransızca "Affanchir" olan franchise sözündən "Françayzinq İmtiyaz verilmə" sözü törədilmişdir. Franchisor; məhsula, xidmətə və ya biliklərə və bunlara aid sınağa çıxarılmış, keyfiyyəti sübut edilmiş və uğurlu bir markaya, adətən bir dəyər qarşılığında, satış, təqdimat və ya idarə olunan hüquqlarını verən tərəfdir. Franchisor, özü və fərdi Françayzləri daxil olan franchising sisteminin qurucusu və uzunmüddətli qoruyucusudur. Françayz; direkt və ya dolayı məhsulun adını və ya markasını, know-how'ını işləmə və texniki metodlarını, sistemini və digər sənaye və ya fikri mülkiyyət hüquqlarını istifadə etmək hüquq və zəruriliyini, tərəflər arasında bu məqsədlə edilən yazılı Françayz Müqaviləsi müddəsi və sahəsi daxilində daimi olaraq alacağı ticari və texniki dəstəklə özünə götürür. Françayzin Franchisor-a ödədiyi məbləğ; ad, marka və ya sistem istifadə hüququnun müqabilində ödənilən bir başlanğıc haqqı olan "Franchisee Haqqı"dan və illik gəlir və kardan, müqavilədə müəyyən edilmiş nisbətlərdə, faiz olaraq ödənilən ödəmələrdən "Royalty"dən ibarətdir.
Franchise vermək təbələ vermək deyil. Franchise vermək marka verməkdir.
Marka zatən bir layihədir. Layihədə insanlar, pul və vaxt olur. Nakit, vaxt və təcrübə üçlüsünün bir araya gəlməsi lazımdır. Bunu edə biləcək təcrübəni bir araya gətirirsinizsə daha az vaxt sərf edərsiniz. Daha az vaxt sərf edərsinizsə daha çox investisiya edərsiniz.
Brend bir iş təşkilatıdır.
"Franchising"in tam təsviri dünyanın müxtəlif yerlərində fərqlənir. Oxford İngilis lüğəti, franşizanı, bir şirkətin malını və ya xidmətlərini müəyyən bir sahədə satmaq istəyən birinə verdiyi rəsmi icazə olaraq təsvir edir.
Avropa iş dünyasında daha spesifik bir təsvir istifadə olunur: Franchising, franchise verən və franchise alan olaraq adlandırılan müstəqil girişimciler arasında uzunmüddətli, daimi bir müqaviləyə əsaslanan işbirliyidir. Müqavilə müddəti boyunca, franchise verən, bir brendi icarələrkən, franchisee'ye işi aparmaqda məlumat və dəstək təmin edir.
John N. Adams və K.V. Prichard Jones, "franchise" teriminin iki mənasını öyrənir. Ən tanınanı Business Format Franchising kimi adlandırılır. Business Format Franchising, bir tərəfin markasını istifadə üçün digər tərəfə keçirdiyi və bütün iş sistemi üçün bir franchise paketi təmin etdiyi müqaviləyə əsaslanan bir razılaşmadır. Franchise alan, bir işi aparmaqda, fəaliyyətlərini nəzarət etməkdə və hər iki tərəfin ayrı-ayrı işlərlə davam etməkdə fəaliyyətləri dəstəkləyir və məsləhət verir.
Daha az tanınan (lakin gizlicə daha uğurlu olan) olaraq Məhsul Distribütor Franchisingi adlandırılır. Distributorun, istehsalçının ticarət nişanını istifadə etmə hüquqlarıilə tamamlanan bir distribütorluq müqaviləsi kimi təsvir edilir. Adından da aydın olacağı kimi, bu metod xüsusilə avtomobil və ya qablaşdırma sənayesi kimi daimi istehsal sənayələrində məşhur və uğurludur.
"Franchise Leksikası" kitabının müəllifi Barbara Pokorska kimi digər franchising ekspertləri, ən əhəmiyyətli təsvirin Avropa Franchise Etik Qaydalarında olduğuna inanır. Qısaca, Avropa Etik Qaydaları, franchisingi, franchise verən ilə franchise alan (lar) arasında yaxın və davamlı işbirliyinə əsaslanan bir mal, xidmət və texnologiya marketinq sistemi olaraq təsvir edir. Həm qanuni, həm də maliyyəvi olaraq ayrıdırlar. Franchise verən, bir franchise'a franchise verənin konseptinə sıx bağlı olaraq işləmə qanuni hüququnu verir.
Qanuni hüquqlar verildikdən sonra, franchise alan, franchise verənin ticarət ünvanını, ticarət nişanını, xidmət nişanını, know-how'ını, iş və texniki metodlarını, usul sistemini, digər sənaye və fikri istifadə üçün birbaşa və ya dolaylı olaraq ödəniş ödəməlidir.
